Jeśli ADHD, to na pewno nadpobudliwy, nikogo niesłuchający, krzyczący i biegający po sali lekcyjnej (albo domu) chłopiec. Taki obraz najczęściej mamy w głowie, kiedy myślimy o zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, zwanym w skrócie ADHD.
Na początek uporządkujmy fakty – ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie dziecka, a potem osoby dorosłej. Według CDC (Centers for Disease Control and Prevention) wyróżniamy trzy główne postaci ADHD: z przewagą nadmiernej impulsywności i nadpobudliwości psychoruchowej, z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (kiedyś ADD) i trzecią – postać mieszaną. Według CDC chłopcy wciąż są diagnozowani co najmniej dwukrotnie częściej niż dziewczęta.
„Z czym to się je”, czyli kilka słów o historii ADHD
ADHD zostało oficjalnie opisane w 1987 roku, ale już Hipokrates – uważany za prekursora współczesnej medycyny – wspominał o objawach, które dziś można byłoby przypisać temu zaburzeniu. Mowa o trudności z koncentracją. Temat wrócił wiele wieków później, bo dopiero w 1789 roku, kiedy pojawiła się książka sir Alexandra Crichtona, An Enquiry into the Nature and Origin of Mental Derangement (Badanie natury i pochodzenia zaburzeń psychicznych), która dotyczyła dokładnie tego, o czym wspomniał starogrecki lekarz. Pierwsze badania wykonał zaś w 1902 roku George Frederic Still – brytyjski pediatra. Inaczej niż w przypadku badań nad spektrum autyzmu, w grupie badawczej znalazły się także dziewczynki, ale było ich mniej niż chłopców. W latach sześćdziesiątych objawy ADHD zostały wpisane do „Podręcznika Diagnostycznego i Statystycznego Zaburzeń Psychicznych” Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, ale jako „hiperkinetyczna reakcja dzieciństwa”. Dopiero w 1987 roku pojawiła się nowa nazwa: ADHD, a wraz z nią opis objawów i zalecenia dotyczące ich leczenia. I w zasadzie od tej pory zmieniało się niewiele.
ADHD u dziewczynek – objawy
Wiemy już, jak kojarzy się ADHD, czyli: pobudzenie, nadmierna ruchliwość, gadatliwość, głośne zachowanie, trudności z koncentracją, trudności w postępowaniu zgodnie z instrukcją, trudności z planowaniem, gubienie rzeczy, spóźnianie się, łatwość rozpraszania się, częste zapominanie o codziennych obowiązkach, niecierpliwość, przerywanie innym. Objawy ADHD są najbardziej nasilone w wieku 6–9 lat, czyli wtedy, kiedy dziecko idzie do szkoły i zaczyna funkcjonować w grupie. I faktycznie, o wymienionych zachowaniach zwykle można mówić w stosunku do chłopców. Jednak z dziewczynkami jest inaczej. Z podobnych powodów jak w przypadku spektrum autyzmu, czyli socjalizowania dziewczynek do „właściwych” zachowań.
Dlatego, jak często opisują to osoby pracujące z dziećmi, dziewczynka z ADHD może nie wykazywać nadmiernej ruchliwości, niekoniecznie będzie dużo biegać, krzyczeć i „zwracać na siebie uwagę”. Wiele objawów może być przez dziewczynkę świadomie maskowanych, bo od najwcześniejszych lat jest uczona, że dziewczynkom czegoś robić „nie wypada”. Otoczenie powtarza, że „nie przystoją” dziewczynkom bardzo ekspresyjne zachowania, przeklinanie, niezwracanie uwagi na bałagan. Że powinny dbać o porządek w pokoju, być uprzejme i serdeczne dla innych (rówieśników i dorosłych), dbać o słabszych, a w sytuacjach konfliktowych odpuszczać, oczywiście jako „ta mądrzejsza”.
Dlatego właśnie u dziewczynek najczęściej rozpoznaje się ADHD typu drugiego, czyli tego z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi. A trudności z koncentracją uwagi nie tak łatwo zauważyć u dziecka, które na ogół zachowuje się całkiem spokojnie. Zatem żeby dojść do wniosku, że u córki, wnuczki czy siostry może występować ADHD, trzeba naprawdę uważnie ją obserwować.
Na co zwrócić uwagę?
To zwykle dziewczynkom przypisuje się tendencję do „bujania w obłokach”, czyli bycia marzycielką. Kiedy nasza córka przez całe zajęcia wpatruje się w okno i wraca do domu z pustym zeszytem, kiedy, mimo że była na lekcji, kolejny raz nie wie, co zostało zadane – warto zainteresować się bliżej, jak minął jej dzień. Czy miała trudności ze skupieniem się na tym, czego od niej wymagano? Bo jeśli nauczycielka opowiada o czymś, co uczennicę z ADHD interesuje – jest w stanie utrzymać jej uwagę, ale jeśli temat lub choćby sposób mówienia są dla dziewczynki nudne, bardzo łatwo jej się rozproszyć. Wystarczy spadający z drzewa liść, przechodzień za oknem, ołówek, który turla się po podłodze.
Powinno nas zaniepokoić również, jeśli nasza córka spędza dużo czasu przy odrabianiu lekcji, nauce, ale jej wyniki w szkole są nieadekwatne do wkładu pracy.
Dziewczynki z ADHD przy monotonnych czynnościach bardzo szybko tracą uwagę.
Potrzebują licznych, nowych bodźców, dlatego ważne jest, żeby odrabiać lekcje razem z nimi. Nawet jeśli córka mówi, że nie ma pracy domowej, warto zachęcić ją, żeby zapytała jeszcze koleżanki, czy na pewno. Może się bowiem okazać, że nie słyszała polecenia, bo akurat coś na zewnątrz ją rozproszyło.
Bardzo dobrym pomysłem jest też wspólne czytanie książek. Dziewczynki z ADHD często mają trudności z czytaniem ze zrozumieniem. Rozmowa o treści książki może pozwolić zauważyć ten kłopot u dziecka.
Często pojawiają się też trudności z organizacją i planowaniem. Dziewczynki z ADHD bardzo często zapominają nie tylko o odrobieniu lekcji, ale na przykład o spakowaniu tego, co potrzebne do szkoły. Zdarza im się też częściej niż rówieśniczkom gubić różne przedmioty. Jednym słowem ich codzienności towarzyszy chaos. I jest to cecha, na którą społecznie zwraca się największą uwagę, bo od dziewczynek oczekuje się bycia zorganizowaną, planowania wszystkiego, perfekcyjnego wykonywania zadań i utrzymywania porządku
Cechą, która zwykle nas cieszy – jako rodziców, opiekunów czy opiekunki – jest mnogość zainteresowań dziecka i głowa pełna pomysłów, ale dziewczynka z ADHD zwykle chce realizować wszystko jednocześnie i często nie kończy swoich działań lub szybko z nich rezygnuje. Objawy ADHD mogą nasilać się w okresie dojrzewania, w którym też łatwo je pomylić z „nastoletnim buntem”.
Dojrzewanie dziewczynki z ADHD
Bycie nastolatką jest trudne samo w sobie. Bycie nastolatką z ADHD – jeszcze trudniejsze. Pojawiają się wahania nastroju, niepokój, uczucie paniki. Dziewczynki nieneurotypowe dużo częściej niż ich neurotypowe rówieśniczki mają niskie poczucie własnej wartości. Przez to, że mają trudności z koncentracją, trudniej przychodzi im uważne słuchanie, nieraz nie potrafią podać tematu rozmowy, są często wykluczane przez grono rówieśnicze, bo wydają się niezainteresowane tym, co się do nich mówi. Zaczynają postrzegać siebie jako nieudolne, nieprzystające, mające „jakiś defekt”. Poczucie ich wartości spada, co może skutkować samookaleczaniem, ryzykownymi zachowaniami (mają też większą podatność na uzależnienia), problemami z odżywianiem, zaburzeniami lękowymi czy depresją. Również zmiany hormonalne, które pojawiają się u młodych dziewczyn – choćby te występujące podczas cyklu menstruacyjnego – mogą nasilać objawy ADHD.
Lubi poznawać wciąż nowe osoby, bo najbardziej interesują ją ludzie. Potrafi gadać z koleżanką do drugiej w nocy. Włosy farbowała już 27 razy. I nigdy nie wiesz, kiedy zrobi fikołka. W 37. numerze “Kosmosu dla dziewczynek” zatytułowanym “Zrób hałas!” (premiera 11 października 2023) przeczytasz wywiad z 13-letnią Nadią, która opowiada o sobie i swoim ADHD. Dla twojej córki to może być ważna opowieść!
Jak wspierać dziewczynkę z ADHD
Na początek, jako rodzice czy opiekunowie i opiekunki, powinniśmy skupić się na uzyskaniu rozpoznania, bowiem ADHD u dziewczynek nie jest pierwszą diagnozą, która przychodzi specjalistom do głowy. Często może być ono mylone na przykład z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami lękowymi czy obsesyjno-kompulsywnymi. Jeśli zauważymy u dziecka niepokojące objawy, udajmy się do lekarza czy lekarki dziecięcej: pediatry, ale też psychiatry czy neurologa, neurolożki; można też wybrać się do psychologa czy psycholożki, która przeprowadzi dokładny wywiad zarówno z rodzicami, jak i z dzieckiem. Przypomnijmy, że dziewczynki potrafią lepiej „maskować” objawy, bo chcą sprostać oczekiwaniom społecznym, które przekazują im dorośli. Dlatego tak ważne jest, żeby mówić o wszystkich, nawet drobnych gestach i zachowaniach, które mogą się wydawać z pozoru nieistotne. Lekarka czy lekarz mogą poprosić też o opinię od pedagoga czy nauczycielki, a także przeprowadzić testy dotyczące koncentracji, zdolności kojarzenia, zapamiętywania czy koordynacji ruchowej dziecka.
Mamy już diagnozę – co dalej?
Przede wszystkim dużo rozmawiajmy i spędzajmy razem czas. Warto pomóc córce w tych czynnościach, w których sobie nie radzi, na przykład wspólnie spisujmy listy spraw – o czym powinna pamiętać, idąc do szkoły, co spakować na wyjazd. Spróbujmy pokazać dziewczynce jej mocne strony oraz umiejętności, które może wykorzystywać w codziennym życiu.
Ważne jest, żebyśmy nie tylko my – jako rodzice – znali diagnozę i pomagali córce w codziennym funkcjonowaniu. Warto też poinformować o niej nauczycielki i opiekunów w szkole czy na zajęciach dodatkowych, aby mogli zastosować konkretne metody pomagające dziecku w koncentracji na zadaniach, a także reagować na problematyczne zachowania, jeśli takie się pojawią. Zwykle wystarczy edukacja i poświęcenie nieco więcej czasu i uwagi dziecku, ale czasem pomocna może się okazać także psychoterapia, trening umiejętności społecznych (TUS), w ostateczności farmakoterapia. Ta ostatnia jest leczeniem objawowym, a więc takim, które pomaga redukować zachowania utrudniające funkcjonowanie, ale nie usuwa przyczyny. Farmakoterapia bywa czasem niezbędna w najbardziej newralgicznych momentach, takich jak egzaminy do szkół czy na studia.
ADHD u dziewczynek przejawia się inaczej niż u chłopców, ale pamiętajmy, że każdy przypadek jest indywidualny.
Jednak pozostawione samo sobie niesie poważne ryzyko przyszłych problemów psychicznych, emocjonalnych, a także zdrowotnych.
ADHD a dziewczynki — przeczytaj, dowiedz się, zainspiruj!
Więcej informacji możemy szukać na stronie: https://adhd-women.eu/
Warto sięgnąć po książki autorstwa Patricii O. Quinn: Attention, Girls!: A Guide to Learn All About Your AD/HD, 100 Q&as About ADHD In Women & Girls (100 Questions & Answers about) oraz Understanding Girls with ADHD. Ciekawe informacje można także znaleźć w rozdziale Chaos w głowie. Nastolatki z ADHD w książce: Nastolatki na krawędzi. Czego nie wiecie o problemach swoich córek autorstwa Krystyny Romanowskiej, dr Agnieszki Dąbrowskiej i dr Marty Niedźwiedzkiej.
Podczas pisania artykułu autorka korzystała z książki „ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej: przewodnik dla rodziców i wychowawców”, Sopot 2021; wywiadu z prof. dr hab. n. med. Tomaszem Wolańczykiem, kierownikiem Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w: www.edziecko.pl z dnia 13.08.2023 oraz z dr Martą Niedźwiedzką w: www.kobieta.wp.pl z dnia: 12.02.2023, podcastu: „Spektrum ADHD u dziewczynek i u kobiet” na stronie Uniwersytetu SWPS-Strefa Psyche, a także strony: https://www.diagnostyka-umyslu.pl/
