Myślicie, że edukacja ekonomiczna dziewczynek to tylko troska o „biedne dziewczynki”? Bzdura! To najlepsza i być może jedyna sensowna droga do zdrowego rozwoju ekonomicznego świata. W dodatku droga, na której korzystają całe społeczności i wspólnoty. Chcecie wiedzieć, jak to działa? Badacze i badaczki wyjaśniają — przeczytajcie!

- Inwestowanie w kobiety to podstawa inteligentnej gospodarki, a inwestowanie w dziewczynki, zaczynając od najmłodszych lat, to jeszcze mądrzejszy ekonomiczny ruch.
To słowa Ngozi Okonjo-Iweala, ekonomistki Banku Światowego, a od 2021 dyrektorki generalnej Światowej Organizacji Handlu.

Dziewczęta i młode kobiety mają ogromny potencjał transformacyjny, ale nie zawsze uświadomiony. Badacze i badaczki na całym świecie dowodzą, że inwestowanie w edukację i samorealizację dziewczyn wpływa pozytywnie na całe społeczeństwa. Jest to związane z tzw. efektem kaskadowym, czyli inicjowaniem pozytywnych zmian i zachowań, które z czasem wpływają na innych. Wykształcone dziewczęta częściej podejmują trafne decyzje dotyczące zdrowia, finansów i kariery zawodowej. I to decyzje nie tylko dotyczące siebie, ale właśnie całych rodzin i krewnych. Do tego wykształcone i świadome swoich praw dziewczęta częściej angażują się w działalność społeczną i polityczną. A gdy to robią, podejmują inicjatywy, które poprawiają jakość życia nie tylko społeczności. Chętnie wspierają też środowisko i dobrostan zwierząt.

Efekt domina

Rada Białego Domu ds. Kobiet i Dziewcząt w USA^[1]https://www.state.gov/womens-economic-empowerment‑3 doszła do wniosku, że w momencie, kiedy kobiety zyskują wyższą pozycję ekonomiczną, to inwestują w swoje rodziny i społeczności. Tworzy się specyficzny efekt domina, który pobudza wzrost gospodarczy i przyczynia się do globalnego pokoju. Nawet główny ekonomista Banku Światowego Lawrence Summer mówi o wspieraniu dziewczyn w krajach rozwijających się jako „inwestycji o najwyższym zwrocie”. Melinda Gates w swojej książce Moment zwrotny opisuje ten proces i potencjał dziewcząt takimi słowami: „Zrozumienie zależności między wzmocnieniem roli kobiet oraz bogactwem i zdrowiem społeczności jest kluczowe dla rozwoju ludzkości […] Jeśli chcesz poprawić sytuację ludzkości, musisz wzmocnić pozycję kobiet. To najpełniejsza, największa i najskuteczniejsza inwestycja w ludzką społeczność, jakiej można dokonać”^[2]Melinda Gates, Moment zwrotny. Jak kobiety rosną w siłę i zmieniają świat, Zysk 2019.  Tylko dlaczego tak trudno jest nam zaufać temu mechanizmowi?

Badania prowadzone w krajach rozwijających się pokazują, że kobiety, które umieją czytać i pisać, sprawniej poruszają się w systemie ochrony zdrowia. Wykształcone dziewczynki potrafią precyzyjnie opowiadać lekarzom o problemach zdrowotnych swojej rodziny, a wykształcone matki wiedzą, jak uczyć własne dzieci i przekazywać wiedzę kolejnym pokoleniom. Właśnie z tych względów organizacje takie jak Girl Up (uruchomiona przez ONZ) czy Girl Effect skupiają swoje działania na wspieraniu dziewcząt i młodych kobiet. Wyedukowane kobiety, które mają wpływ na inwestycje, politykę, rozwój technologii, są niezbędne dla zrównoważonej przyszłości świata i dla jego rozwoju. I to też finansowego.

Wystarczy 19 dolarów!

Michael Kremer, ekonomista z Harvardu, w ramach projektu badawczego realizowanego w Kenii^[3]https://www.nytimes.com/2009/08/23/magazine/23Women‑t.html sprawdzał, jak zachęcić dziewczynki do nauki. Naukowiec przeanalizował sześć różnych podejść do poprawy wyników edukacyjnych – począwszy od bezpłatnych podręczników, po programy stypendialne różnego typu. Okazało się, że wsparciem, które przyniosło najlepsze rezultaty i podniosło wyniki uczennic, było zaoferowanie dziewczętom, które uzyskały najlepsze oceny na testach w szóstej klasie, stypendium w wysokości 19 dolarów miesięcznie przez kolejne dwa lata ich nauki (w siódmej i ósmej klasie).

Kremer zbadał też, że zaledwie jeden dodatkowy rok nauki w szkole średniej zwiększa potencjał zarobkowy dziewcząt aż o 15–25%. Dla Kenii oznaczałoby to niesamowity wzrost gospodarczy: gdyby wszystkie kenijskie uczennice ukończyły szkołę średnią, dochód narodowy mógłby wzrosnąć o 3,4 miliarda dolarów rocznie! A do tego dziewczęta, które dłużej się uczą, wspierają później uzyskaną wiedzą całe społeczeństwo.

Badania Abhijit Banerjee i Esther Duflo, którzy razem z Michaelem Kremerem otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii w 2019 roku (właśnie za ich eksperymentalne podejście do łagodzenia globalnego ubóstwa), udowadniają większą skuteczność programów uwzględniających perspektywę równości płci. Dla naukowców związki między edukacją dziewcząt a zdrowiem społeczności (mniejszymi wydatkami na leczenie) i produktywnością gospodarczą są od dawna jasne. Ta wiedza musi się tylko przebić do powszechnej świadomości. „Rośnie zrozumienie u wszystkich, od Banku Światowego po połączonych szefów Sztabu Sił Zbrojnych USA, że pomoc organizacjom […] skupiającym się na kobietach i dziewczętach, jest najskuteczniejszym sposobem walki z globalnym ubóstwem i ekstremizmem. Dlatego pomoc zagraniczna jest w coraz większym stopniu kierowana do kobiet. Świat budzi się do potężnej prawdy: kobiety i dziewczęta nie są problemem. Są rozwiązaniem”^[4]Dr med Christiane Northrup, Ciało kobiety, mądrość kobiety, CoJaNaTo 2020.

Mniej kobiet w nauce, zarządach i luka płacowa

– Kobiety w zespołach czy zarządach wnoszą inną perspektywę, inne doświadczenie i podejście do zarządzania, a to prowadzi do lepszych decyzji biznesowych i w konsekwencji do większych zysków firm, które je zatrudniają – podkreśla ekonomistka Alicja Defratyka w rozmowie z Kosmosem. – Badania pokazują, że zróżnicowane zespoły działają efektywniej. Dla rozwoju zarówno przedsiębiorstw, jak też państw, korzystniejsze jest zatem, by w gremiach decyzyjnych było więcej kobiet – dodaje.
Umiejętność zarządzania pieniędzmi, rozumienie ekonomii czy talent inwestycyjny nie są powiązane z płcią. Wiadomo też, że dziewczynki i kobiety znakomicie wpływają na rozwój gospodarczy, a ich obecność w biznesie zwiększa różnorodność spojrzenia, a co za tym idzie – zwiększa dochody firm. Jednak i tak ciągle kobiety muszą walczyć o obecność, pozycję i równe płace w świecie biznesu.

Jak pokazują dane, przy obecnym tempie postępu zniwelowanie różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn na całym świecie zajmie 257 lat (kobiety zarabiają zaledwie 51 centów na każdy 1 dolar dochodu z pracy zarobiony przez mężczyzn)^[5]https://www.oxfam.org/en/press-releases/richest-1-bag-nearly-twice-much-wealth-rest-world-put-together-over-past-two-years. Słupki zysków jasno wskazują, że obecność kobiet w biznesie wszystkim się opłaca, ale jednocześnie bardzo trudno jest się podzielić z nimi władzą i oddać pole decyzyjne.

W Polsce dziewczynki też muszą mierzyć się ze stereotypowym postrzeganiem tego, jak zarządzają pieniędzmi. W raporcie Fundacji Kosmos dla Dziewczynek podsumowującym Dziewczyńską Debatę z października 2023 roku, która odbyła się w Rzeszowie, możemy przeczytać, że temat pieniędzy nie jest dla dziewczynek łatwy i oczywisty, również ze względu na lukę płacową, której nie rozumieją i którą uważają za niesprawiedliwą. Dziewczynki słyszą też często (również od swoich kolegów), że są rozrzutne i „wydają na głupoty”, że kochają zakupy i to mężczyźni lepiej zarządzają finansami.
Beata Stelmach, menadżerka z wieloletnim stażem w biznesie, uważa, że jest to przewrotny stereotyp. Bo przecież przez wieki, kiedy kobiety nie miały możliwości zarabiania czy posiadania konta w banku, to i tak najczęściej planowały codzienne wydatki dla całej rodziny oraz gospodarowały budżetem domowym. Młode uczestniczki debaty Kosmosu wskazywały też na fakt, że to chłopcy rozstrzygają, na co warto wydawać pieniądze, a co jest „głupotą” i nie warto tego kupować.

Niestety tak już ze stereotypami jest, że bardzo trudno je wyplenić – nawet gdy ma się do dyspozycji badania, dane i eksperckie głosy. Ekonomistka Alicja Defratyka podkreśla, że gdyby zapytać kobiety, to one również mogłyby odpowiedzieć, że mężczyźni wydają pieniądze na „głupoty” – np. kolejne gadżety. To stereotypowe myślenie, bo po prostu każdy inaczej rozumie takie wydatki.
W Polsce więcej kobiet niż mężczyzn ma wyższe wykształcenie^[6]W roku akademickim 2022/2023 w Polsce było ponad 712 tys. studentek, co stanowiło 58% wszystkich studiujących osób, a absolwentek 63% (www.ciekaweliczby.pl)., a jednocześnie to kobiety zarabiają mniej na tych samych stanowiskach^[7]https://www.money.pl/gospodarka/zarabiaja-srednio-800-zl-mniej-czas-na-wyrownanie-zajmie-130-lat-6933940083162048a.html. Wiemy, że dzięki różnorodności w zarządzie firma może lepiej zrozumieć swoich klientów, co pomaga unikać pułapek jednolitego myślenia i prowadzi do lepszego dostosowania się do potrzeb rynku. Tkwiąc w stereotypach, działamy na naszą niekorzyść.

Co na to Europa?

Jeszcze niedawno ekonomiści udowadniali, że kobiety nie mogą otrzymywać takiej samej stawki co mężczyźni, bo mają tyle domowych obowiązków, że przychodzą do pracy zmęczone, a więc są mniej efektywne – zwraca uwagę Beata Stelmach. – Podwójne baty! My się z tego dzisiaj śmiejemy, ale ekonomiści próbowali w ten sposób dowieść, że uzasadnione są mniejsze wynagrodzenia kobiet – komentuje ekspertka. Dziś mamy na to systemowe rozwiązania – trzy dyrektywy Unii Europejskiej, z których jedna dotyczy właśnie wyrównania płac (np. dzięki przejrzystości zatrudniania i transparentności pensji). Chodzi o systemowe wyeliminowanie stereotypów dotyczących zatrudniania i wynagrodzenia kobiet.

Inna dyrektywa UE wspiera kobiety w odciążaniu ich w obowiązkach domowych, kolejna doprowadza do odpowiedniej reprezentacji na poziomie zarządów i rad nadzorczych w spółkach giełdowych. W Polsce na przykład w zarządach 160 największych spółek giełdowych jest tylko 18% kobiet, a jako CEO są zatrudnione zaledwie cztery kobiety. Parytety (50% na 50%) to więc tylko pobożne życzenie.
Beata Stelmach zaznacza, że wprowadzenie kompletnych rozwiązań w krajach członkowskich powinno zakończyć się do 2026 roku. Czekamy…

Dziewczynki są rozwiązaniem

Potencjał transformacyjny dziewcząt i kobiet obejmuje szereg aspektów, które mogą przyczynić się do pozytywnych zmian społecznych, gospodarczych i kulturowych. Gdy dziewczynki mają możliwość rozwijania swoich umiejętności i zdobywania wiedzy, to przekłada się to na kreatywność, innowacyjność i rozwój gospodarczy całego świata. Do tego edukacja dziewcząt jest kluczowa dla zmniejszenia ubóstwa. Jak to podsumowuje Melinda Gates: „w miarę jak kobiety zdobywają należne im prawa, rodziny prosperują coraz lepiej, a wraz z nimi całe społeczeństwa. To powiązanie opiera się na prostej prawdzie: przywrócenie praw należnych grupie, która dotąd była wykluczona, sprawia, że wszyscy na tym korzystają. […] Równość płci przynosi korzyść wszystkim”^[8]Melinda Gates, ibidem. Ciągle nie doceniamy w pełni przedsiębiorczości czy potencjału myślenia ekonomicznego dziewcząt i kobiet, może za kilka lat niekorzystanie z niego będzie nie do pomyślenia.
Jedna z dziewczynek podczas Dziewczyńskiej Debaty Kosmosu powiedziała, że pieniądze są ważne, ale nie one same dają szczęście, tylko to, co z nimi robimy. Takiego myślenia nam trzeba. Dla nas i dla świata.