Czy na basenie pod prysznicem muszę zdejmować kostium? Czy dorośli uprawiają seks zawsze bez ubrań? Czy lekarka lub lekarz może mnie poprosić, abym rozebrała się w gabinecie całkiem do naga? Takie i inne pytania o nagość zadają dzieci. Ten tekst podpowiada, jak rozmawiać o niej z córką, aby nie wzbudzać toksycznego wstydu i budować akceptację do ciała

Rodzimy się nago i potem wiele razy w ciągu życia pozostajemy nadzy, choć opcją domyślną prezentowania się w świecie jest jakiegoś rodzaju ubiór. Stopień zakrycia różni się w zależności od czasów, kręgu kulturowego, kodów społecznych, wychowania.
Z jednej strony, nagość jest naturalna. Z drugiej, im dalej wchodzimy w świat społeczny, tym bardziej zdaje się być obwarowana rozmaitymi przekonaniami, oczekiwaniami i nadziejami, nakazami i zakazami.
Jak zatem mówić i rozmawiać o ciele, nagości, intymności? Jak dbać o bezpieczeństwo naszych córek, emocjonalne i fizyczne? Jak wspierać dziewczyny, żeby dobrze czuły się w swojej skórze?

Od pierwszego dotyku

To, w jaki sposób czujemy i rozumiemy siebie, myślimy o ciele i nagości, w ogromnej mierze zależy od tego, jak traktowali nas najbliżsi w pierwszych miesiącach i latach życia. Karolina Piotrowska w książce Rozwój seksualny dzieci zwraca uwagę, że od samego początku to, w jaki sposób rodzice komunikują się z córką za pomocą dotyku, kształtuje w niej pierwsze przekonania na temat własnego ciała. „Rodzic, który głaszcze, przytula, masuje czyli korzysta z niewerbalnych form wyrażania obecności, uważności, bliskości i miłości, sprawia, że dziecko uznaje swoje ciało za dobre, warte uwagi, zainteresowania […]” Codzienne czynności higieniczne, karmienie piersią, kąpiele, dbanie o higienę narządów intymnych, komunikaty i komentarze dotyczące ciała córki i jego fizjologii, tworzą obraz ciała i to, w jaki sposób będzie je ona traktować w przyszłości.

Nagość w domu

Mała dziewczynka, która widzi rodziców nago w domu, np. kiedy wychodzą spod prysznica, która bierze z nimi kąpiel, śpi w jednym łóżku, czuje się komfortowo, żeby wejść do łazienki, kiedy jedno z rodziców bierze kąpiel – dostaje niewerbalny komunikat, że nagość jest normalna, że jest okej.

Nagość w naszym domu była naturalna i to dotyczyło zarówno Zosi, jak i mnie, jak i jej Taty. W okresie dojrzewania to się zmieniło. Teraz Zosia informuje, szczególnie Tatę, że przebiera się lub wchodzi do łazienki i potrzebuje prywatności.
Agnieszka, mama 13-letniej Zosi

Z moich rozmów z dziećmi w wieku 7–12 lat podczas zajęć z edukacji seksualnej wynika, że dla jednych dzieci nagość rodziców w domu jest zupełnie zwyczajna, z kolei inne rzadko widzą rodziców bez ubrania. Jedne biegają po mieszkaniu na golasa, podskakują i tańczą – inne są nauczone, żeby ciało zakrywać.
Pamiętam rozmowy ze swoją mamą, która brała kąpiel w wannie, podczas gdy ja siedziałam na stołku obok i opowiadałam o rzeczach, które zdarzyły mi się w szkole. To były dla mnie ważne chwile wytchnienia, zatrzymania się, w których byłam widziana i słyszana.

Golasy na basenie, u lekarza i w sytuacjach intymnych

Dzieci dziwią się, jak różne doświadczenia mają koledzy i koleżanki na temat nagości. Dlatego na zajęciach rozmawiamy o tym, kiedy i w jakich przestrzeniach życia nagość jest zwyczajna, a w jakich może budzić zdziwienie lub obawę.
Na pytanie: kiedy jest naturalna? dzieci odpowiadają: kiedy bierzemy prysznic, kiedy przebieramy się, przechodzimy z łazienki do pokoju (o ile czujemy się komfortowo i bezpiecznie w swoim domu), czasem na basenie pod prysznicami, w saunie, na plaży dla golasów (czyli dla nudystów – wielu słyszało, nieliczni tam byli, więc czasem opowiadają o tym lekko zawstydzeni, ale też zaciekawieni). Dodają jeszcze: kiedy dorośli uprawiają seks, są nago.
Kiedy pytam: w jakich sytuacjach nagość byłaby dziwna? odpowiadają: w szkole, w supermarkecie, na ulicy, w kinie, na placu zabaw – oczywiście o ile jesteś już dzieckiem w wieku szkolnym. Czyli wszędzie tam, gdzie są obcy ludzie, w sytuacjach społecznych, w których bycie ubraną jest normą.

Pojawia nam się zazwyczaj kilka wątpliwości:

• Czy pod prysznicami na basenie powinno się zdejmować kostium lub kąpielówki?
  Takie jest zalecenie, żeby umyć całe ciało. Ale z drugiej strony wiele dzieci i młodych nastolatków tego nie robi, bo wstydzi się swojej nagości, a czasem jest także skrępowanych nagością innych. Może zatem warto skorzystać z prysznica za zasłonką? Spróbować zdjąć kostium i sprawdzić, jak się z tym czujemy, a potem porozmawiać o tym z zaufaną dorosłą osobą?
• W saunie: nago czy w kostiumie? (Dzieci rzadko korzystają z sauny, ale są w przestrzeniach, w których dorośli z nich korzystają).
  Sauny mają swoje zasady i regulaminy, więc to nam mówi, jak z nich korzystać. Widzimy w nich osoby zupełnie nagie, owinięte ręcznikiem, a czasem w kostiumie kąpielowym. Zależy to od kontekstu kulturowego i tego, jaką rolę sauna odgrywa w codziennym życiu mieszkańców i mieszkanek danego kraju.
• Czy lekarz lub lekarka może nas poprosić, żeby się rozebrać do naga w gabinecie?
  Nigdy nie powinniśmy stać zupełnie nago przed lekarzem lub lekarką, zawsze powinnyśmy mieć na sobie chociaż bieliznę. Nawet kobieta w gabinecie ginekologicznym jest rozebrana od pasa w dół, a potem przy badaniu piersi od pasa w górę. Przy operacjach lub zabiegach medycznych, odsłania się tylko daną część ciała pacjentki lub pacjenta, szanując ich intymność.
• Dorośli kochają się zawsze nago?
  Nie zawsze! Jak komuś marzną stopy, to zakłada skarpetki. Ludziom zdarza się uprawiać seks w koszulce lub w staniku. Jest to kwestia indywidualna i może zależeć od okoliczności. Tak ogólnie sformułowana odpowiedź dzieciom zazwyczaj wystarcza.

Dużo mówimy o nagości. Nie robimy z tego tematu tabu. Podkreślamy jednocześnie, że każdy ma swoją intymność i powinien ją pielęgnować i chronić. Każda osoba wyznacza swoje granice i to zawsze jest ok. Tak zwane trudne tematy bierzemy na wesoło, bo to zawsze dobrze robi i tematowi, i nam.
Aga, mama 12-letniej Amelki

O wstydzie

Nagość wiąże się z intymnością, stawianiem granic, z poczuciem bezpieczeństwa. Ważną rolę odgrywa tutaj wstyd. Agnieszka Stein w Nowym wychowaniu seksualnym pisze, że wstyd jest emocją powszechną, której każda i każdy z nas doświadcza, bez względu na wiek. Ale już to, w jakich okolicznościach się pojawia, jest bardzo zależne od kultury i od doświadczenia. Warto zastanowić się, jak go rozumiemy i jak sobie z nim radzimy.
Autorka pisze o dwóch rodzajach wstydu:

• Wstyd (emocja) – potrzeba przynależności, strach przed oddzieleniem. „Ten wstyd mówi: »To jest moje miejsce, gdzie jest bezpiecznie i mogę być sobą. Nie wszędzie i nie z każdym czuję się równie bezpiecznie, ale są takie miejsca i tacy ludzie, z którymi tak się czuję«. […] To jest wstyd »wstydzę się ciebie« i jego funkcją jest zadbanie o bezpieczeństwo, zarówno fizyczne, jak i emocjonalne. To oznacza, że ten rodzaj wstydu odczuwamy, kiedy czujemy się niekomfortowo w jakiejś sytuacji lub w obecności innej osoby, i ten wstyd mówi nam, że potrzebujemy przestrzeni, dystansu i poczucia bezpieczeństwa. Warto go wtedy posłuchać i zadbać o siebie.
• Wstyd (toksyczny) – strach przed odrzuceniem, przed oceną, chęć dopasowania. To jest wstyd »wstydzę się siebie« i jest on związany z konfliktem wewnętrznym. Jest o tym, że mój wygląd, emocja, zachowanie, doświadczenie są nieakceptowane. A jednocześnie mam taką część, która boi się, że to spowoduje odrzucenie mnie przez innych. Taki wstyd to przeciwieństwo poczucia własnej wartości” – pisze Agnieszka Stein w rozdziale Poczucie własnej wartości – jeszcze o wstydzie.

Słowo, dotyk i przestrzenie bezpieczne

Zwracajmy uwagę, jak mówimy o ciele swojej córki, jak odnosimy się do swojego ciała, jak komentujemy wygląd innych. Dziecko nas słucha i uczy się, jak patrzeć, myśleć, mówić o sobie i innych. Unikajmy krytykowania na głos, złośliwych opinii, zjadliwych komentarzy. Zadbajmy o to, aby ciało widzieć w różnych perspektywach, zarówno swoje ciało, jak i ciało córki, wnuczki, siostrzenicy. Szczególnie w odniesieniu do dziewczynek pamiętajmy o ich zdolnościach, umiejętnościach, kompetencjach. Szukajmy aktywności, które sprawiają córce radość, dają satysfakcję.

W kontekście dotyku zapytajmy córkę, jak i kiedy lubi być dotykana i przytulana. Czy są sytuacje, kiedy nie chce być w kontakcie fizycznym nawet z najbliższymi? Dlaczego? Czego potrzebuje w emocjonalnie trudnych dla siebie momentach? Polecam ćwiczenia „Teraz Ty!” i „Oto ja” z książki Od stóp do głów. Dużo radości daje zrobienie ich razem.

Jeśli bycie nago przy córce jest dla nas krępujące, zastanówmy się dlaczego, wróćmy pamięcią do tego, czego uczono nas o nagości w domu. Czy widziałyśmy swoich rodziców lub dziadków nago? Czy byłyśmy przytulane/i? Zastanówmy się, które z tych zachowań chcemy zachować dla własnej córki, bo jest budujące i wspierające, a z których chcemy zrezygnować, bo sprawiało przykrość, wywoływało smutek lub skrępowanie.

Nasze założenie z mężem było takie, że ciała są różne i że to, jakie my mamy ciała, jest ok. Nie chcieliśmy, żeby córka wygląd łączyła tylko z atrakcyjnością czy tężyzną fizyczną. Tata Natalki chodzi na siłownię, przede wszystkim dla zdrowia psychicznego. Pod prysznicem przed lub po basenie mamy czasem rozmowy o tym, jak różne i ciekawe są ciała, także te starsze.
Karolina, mama 8‑letniej Natalki

Różne konteksty i perspektywy

Przy okazji wizyty na basenie, w saunie zapytajmy córkę, czy wolałaby myć się w kostiumie czy bez, i dlaczego? Jaki kostium chciałaby nosić na plaży? To są znakomite okazje do tego, żeby porozmawiać o tym, że ciała są różne, że wiele w naszym wyglądzie zależy od naszych genów i tego, co odziedziczyliśmy po przodkach i przodkiniach, od stanu zdrowia, trybu życia, możliwości fizycznych i zasobności portfela w kontekście dostępu do lekarzy, fizjoterapeutów, usług kosmetycznych. I że jedne z nas mają więcej luzu w byciu nago, a inne mniej, i że warto zastanowić się: Z czym ja się czuję komfortowo i bezpiecznie? I za tym podążać.

Dziewczynki nadal zbyt często zawstydza się, dając im do zrozumienia, że ich wygląd, emocje, zachowanie są nieadekwatne, dziwne, kłopotliwe dla dorosłego. To może potęgować strach przed odrzuceniem, przed oceną, chęć dopasowania się kosztem osobistego poczucia komfortu, rozumienia siebie i swoich potrzeb. Zbyt mało rozmawia się o tym, co to znaczy czuć się dobrze w swoim ciele, bezpiecznie w jakiejś sytuacji lub w towarzystwie jakiejś osoby czy osób.
Badania i statystyki pokazują, że nadal dziewczyny i kobiety doświadczają więcej przemocy w domu lub w przestrzeni publicznej, dlatego tak ważne jest rozmawianie o funkcji, jaką pełni wstyd w naszym życiu, szczególnie tej chroniącej.

Rozmowa o nagości w różnych sytuacjach i kontekstach jest dla dzieci bardzo ciekawa, a wiedza wyniesiona z takich spotkań bardzo praktyczna. Pozwala rozróżnić to, co prywatne, od tego, co publiczne. Do tej wiedzy można się potem odwołać, rozmawiając o ustawieniach statusu w mediach społecznościowych i treściach, które warto lub nie tam umieszczać. Pomaga też zrozumieć, jakie przestrzenie są prywatne, a jakie publiczne, i jak się w nich zachować. Dzięki temu dziewczynki lepiej rozumieją rzeczywistość społeczną, normy obyczajowe i wzorce zachowań. A to pomoże im poczuć się bardziej swobodnie i bezpiecznie w swoim ciele, w relacjach z innymi i w przestrzeniach społecznych.

Polecane lektury:

• Karolina Piotrowska, Rozwój seksualny dzieci, Natuli 2023
• Agnieszka Stein, Nowe wychowanie seksualne, Mamania 2018
• Katharina von der Gathen, Anke Kuhl, Od stóp do głów. Ilustrowany elementarz ciała, tłum. Anna Magdziarz, Dwie Siostry 2023.
• Barbara Pietruszczak, Twoje ciałopozytywne dojrzewanie, Moonka 2021.