Jesteśmy czymś o wiele więcej niż uroda, którą mamy, atrakcyjność fizyczna, różnie rozumiana przez różne osoby, czy nasz wizerunek w sieci. Jak zatem rozmawiać ze swoją córką o ciele i wyglądzie w kontekście milionów wideo na TikToku o tym, jak być ładniejszą, szczuplejszą i bardziej zadbaną?

Od ponad 12 lat prowadzę warsztaty o ciele z dziećmi i młodzieżą. Ostatnio coraz częściej słyszę od 10- lub 12-letnich dziewczynek, że mają za rzadkie włosy, że mają „niestety” nos po tacie, że są za chude lub za grube. Słowem – niewystarczająco ładne. Jak mówiły mi Zuza, Nadia, Helena, wszystkie 12-letnie – najgorsze, co może usłyszeć dziewczynka, to, że jest brzydka, gruba i powinna się zmienić. Dziewczynki i dziewczyny nadal są pod większą presją tego, żeby wyglądać ładnie lub atrakcyjnie.

Co mówią liczby?

Podział na świat realny i wirtualny odszedł do lamusa. „Ten »realny świat cyfrowy« jest praktycznie zsynchronizowany z ich (młodych ludzi) dobrostanem społecznym, psychicznym, somatycznym i nie jest to oddziaływanie marginalne, niszowe, ale nabrało cech zjawiska pokoleniowego” – czytamy w raporcie Nastolatki 3.0 Państwowego Instytutu Badawczego NASK z 2023 r.^[1]Raport z badań Nastolatki 3.0, 2021, https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/4295,RAPORT-Z-BADAN-NASTOLATKI-30–2021.html

Z kolei raport Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę Wpływ korzystania z social mediów na postrzeganie swojego ciała przez nastolatki/ków z maja 2021 pokazuje, że wśród osób, które korzystają z portali społecznościowych, niemal wszyscy (96%) odwiedzają je co najmniej raz dziennie. Z TikToka korzysta 64% nastolatków. Przy czym osoby w wieku 13–15 lat częściej niż te w wieku 16–17 lat, a dziewczyny przeważają nad chłopcami (68% do 60%).^[2]Wpływ korzystania z social mediów na postrzeganie swojego ciała przez nastolatki/ków

Swój wygląd ocenia „raczej dobrze” 62% dziewczynek i 71% chłopców, choć dziewczynki dużo bardziej krytycznie oceniają poszczególne partie swojego ciała: 23% negatywnie ocenia swoje uda, podczas gdy ten sam problem dotyczy jedynie 9% chłopców. Bardzo dużo krytycznych uwag ma do swojego brzucha 24% dziewczynek i tylko 17% chłopców.

Powiecie: może kiedyś było tak, że dziewczynki wychowywało się na ładne i miłe, ale to się zmienia. Zgodzę się, ale… o zgrozo, z moich rozmów z 17-latkami wynika, że także one słyszały, a czasem nadal słyszą tego typu komunikaty. I to nie tylko od swoich babć i dziadków, rodziców, ale także od influencerek, idolek, piosenkarek czy całej rzeszy kobiet reklamujących preparaty na suche włosy, matową skórę, fałdki na brzuchu czy cellulit.

Pomimo ogólnego zadowolenia ze swojego wyglądu co trzeci nastolatek chciałby wyglądać tak jak osoby, których profile odwiedza na social mediach – czytamy dalej w raporcie – a 22% uważa, że wygląda na zdjęciach gorzej od swoich koleżanek i kolegów. 27% badanych, przeglądając profile na portalach społecznościowych, czuje presję, by poprawić swój wygląd. Osoby biorące udział w badaniu mówiły wprost, że przeglądając Instagram lub TikToka, czują się brzydkie, pomimo świadomości, że to, co oglądają, nie jest obrazem rzeczywistości.

Zapytałam Weronikę, mamę 10-letniej Róży, jaki mają stosunek do TikToka. – Jak pojawił się TikTok, zainstalowałam go u siebie, bo córka mnie o to poprosiła. Jednak bardzo szybko przekonałyśmy się, że jest strasznie uzależniający. Spędzałyśmy tam coraz więcej czasu, a kolejne propozycje były tak atrakcyjne, że potrafiłyśmy się ocknąć po 40 minutach. Róża nie ma TikToka, ale korzysta z YouTube’a. Tam też każda osoba wcześniej czy później trafi na kontent o tym, jak być atrakcyjniejszą – opowiada Weronika.

Jak rozmawiać ze swoją córką o ciele i wyglądzie?

Chociaż dostęp do TikToka jest od 13. roku życia, wiele 10‑, 11- i 12-latek ma tam swoje konto, ogląda i publikuje treści. W wywiadzie Patologia TikToka, higiena cyfrowa, dane i wizerunek w sieci Magdalena Bigaj, autorka książki Wychowanie przy ekranie, mówi: „Przestrzegam przed zakładaniem social mediów dziewczynkom przed 13. rokiem życia, bo nawet 13-latka nie jest gotowa na ciągłe bycie ocenianą”^[3]Magdalena Bigaj, Patologia TikToka, higiena cyfrowa, dane i wizerunek w sieci, https://www.youtube.com/watch?v=Fqc-fklQXgI. A przecież na tym bazują algorytmy, szczególnie TikToka, żeby przez atrakcyjność, ciągłą nowość treści utrzymać użytkowników jak najdłużej przy ekranie. Polubienia czy komentarze tylko wzmacniają nasze przywiązanie do danej aplikacji i wystawiają nas na oceny, na które nawet jako dorośli nie jesteśmy czasem gotowi i odporni.
Kluczowe zatem jest zadbanie o higienę cyfrową, bo to dostęp do urządzeń i ekranów jest furtką wpuszczającą nas w świat portali społecznościowych, w tym TikToka. Więcej o tym pisałam w artykule: Moja córka nie potrafi oderwać się od smartfona.

Ważne, aby regularnie rozmawiać z córką o tym, co widzi w sieci, jakie kanały lub osoby obserwuje, dlaczego to ją ciekawi.

Sonja i jej mama, Ola, często rozmawiają o tym, co Sonja ogląda na TikToku: – Lubię oglądać filmy o tym, jak psy robią sztuczki, jak ktoś rysuje lub robi coś kreatywnego, np. zwierzęta z papieru. Gdybym nie oglądała TikToka, tobym nie wiedziała, czym jest puder, róż, jak zrobić make-up lub zadbać o włosy. Raczej nie stosuję nakładek. Moja koleżanka, Lena, używa ich często i ma wtedy długie rzęsy lub makijaż, ale moim zdaniem to wygląda dziwnie – mówi Sonja.
Jej mama dodaje: – Sonja jest bardzo ciałopozytywna. Lubi swoje ciało, interesuje się wyglądem i czasem robi sobie make-up, w przeciwieństwie do mnie. Często razem oglądamy treści na TikToku i rozmawiamy o tym, co jest prawdziwe, a co jest kreacją. Przy wielu filmikach o stylizacjach mówię: „To mi się nie podoba, to jest nie moje”. Staram się nie demonizować mediów, bo zakazany owoc smakuje najlepiej. Ale jednocześnie TikTok nie jest najważniejszą atrakcją w życiu Sonji, ma jeszcze wiele innych zainteresowań – dodaje.

Nie sposób skomentować wszystkiego, co dziecko ogląda w sieci, ale można przy różnych okazjach porozmawiać o tym, jak pokazywane jest ciało dziewczynek i kobiet. Zachęcam do zwracania uwagi, że:

– reklamy produktów kosmetycznych często manipulują naszymi wyborami.

Żerując na poczuciu, że nie czujemy się wystarczająco ładne i pewne siebie, wciskają nam kolejny szampon, odżywkę lub krem. Nie dajmy się nabijać w butelkę. Zachęcam zgodnie z hasłem kampanii Dove Onslaught: Porozmawiaj ze swoją córką, zanim przemysł kosmetyczny to zrobi^[4]Porozmawiaj ze swoją córką, zanim przemysł kosmetyczny to zrobi, https://youtu.be/Ei6JvK0W60I?feature=shared Choć Dove podejmuje ważne tematy, są to nadal kampanie marki kosmetycznej, która w ten sposób ociepla swój wizerunek. Warto o tym pamiętać. Obejrzyj kampanię i zastanów się, jak mogłabyś lub mógłbyś porozmawiać ze swoim dzieckiem na ten temat.

– wizerunki kobiet, które widzimy na billboardach i w magazynach, zawsze są retuszowane i obrabiane graficznie.

Nad ich wyglądem pracuje sztab profesjonalistów: fryzjerka, kosmetyczka, makijażystka, stylistka. Trzeba sobie o tym cały czas przypominać. Chęć upodobnienia się do nich jest aspirowaniem do wizerunku kobiety, która w rzeczywistości nie istnieje. Można pokazać córce filmik Body Evolution – Model Before and After^[5]Body Evolution — Model Before and After, https://www.youtube.com/watch?v=17j5QzF3kqE.

– materiały zamieszczane na social mediach przez influencerki, celebrytki, piosenkarki czy aktorki mogą wpływać na nas wzmacniająco lub osłabiać nasze samopoczucie.

Jak pisze Barbara Pietruszczak w książce Moje ciałopozytywne dojrzewanie: „Takie oglądanie zdjęć »idealnych« kobiet może cię przytłoczyć i sprawić, że staniesz się niezadowolona ze swojego wyglądu. Na szczęście możesz o siebie zadbać i pomóc sobie w budowaniu pozytywnego obrazu własnego ciała”^[6]Barbara Pietruszczak, Twoje ciałopozytywne dojrzewanie, Moonka.
Ola, wychowawczyni klasy 6 SP i mama 13-latki, dodaje: – To od dziewczynek z mojej klasy dowiaduję się, jakie zabiegi pielęgnacyjne zastosować do włosów, twarzy, jak zrobić makijaż, żeby powiększyć oczy. Dużo w tym jest wyrażania siebie i eksperymentowania. Na pewno o większości rzeczy nie wiem, bo to, co dzieciaki oglądają w sieci, to obszar ich prywatności. Z pewnością warto rozmawiać o tym, co się ogląda w sieci, i mieć dobrą relację ze swoim dzieckiem. To jest klucz do wszystkiego.

Do czego służy ciało?

Oszołomione ilością komunikatów, przytłoczone i przebodźcowane, zapominamy o tym, do czego ciało służy. A służy do: biegania, pływania, przytulania, chodzenia na spacery z psem, wąchania kwiatów, czytania książek i słuchania muzyki, a także … (uzupełnij listę). Jak mówi Magdalena Bigaj: „Uroda nie zależy od nas. Dostaliśmy pulę genów i ponad to nie wyskoczymy, dlatego pomyślmy o tym, jak budować poczucie wartości naszej córki na tym, co zależy od niej”. Postawmy na aktywności fizyczne, zainteresowania, pomoc zwierzętom, na to, co można robić poza siecią.
Dziewczynki, z którymi prowadziłam warsztaty, dodają:
– Oglądam filmy o włosach, żeby wiedzieć, jak je pielęgnować. Tak samo jak dbanie o skórę twarzy, to jest po prostu użyteczne. Był taki moment, kiedy uważałam, że jestem za gruba, ale ciało mam, jakie mam, i to jest ok. Teraz na TikToku jest dużo treści ciałopozytywnych i to jest pomocne. Ważne, żeby być zdrową, aktywną, ja np. lubię chodzić na spacery (Zuza, lat 12).
– Mam taką osobę, która cały czas mi mówi, że powinnam schudnąć. Ale nie mam nadwagi, dobrze się ze sobą czuję, więc nie mam zamiaru tego zmieniać. Wiem, że w związku z oglądaniem TikToka dziewczyny chcą się odchudzać, i wiem, że ten temat jest mega trudny dla niektórych osób. TikToka teraz nie mam przez moją mamę, ale pewnie w przyszłości będę miała, bo fajnie jest oglądać filmiki o pielęgnacji, zwierzętach, zabawnych rzeczach (Helena, 12 lat).

Jeśli damy się przekonać, że ciało jest tylko do tego, żeby było ładne, zadbane, atrakcyjne, a więc przede wszystkim do podobania się, i to często innym – jesteśmy na straconej pozycji.

Tak zwane doskonalenie może trwać w nieskończoność, pochłaniając przy tym ogromną ilość czasu. Jesteśmy czymś o wiele więcej niż uroda, którą mamy, atrakcyjność fizyczna, różnie rozumiana przez różne osoby, czy nasz wizerunek w sieci. Mamy wyobraźnię, serce do zwierząt, wrażliwość na przyrodę, poczucie humoru i wiele innych cech niezwiązanych z wyglądem. Pielęgnujmy w sobie to myślenie i regularnie dostarczajmy sobie tego, z czym nasze ciała czują się dobrze. Zróbmy listę takich aktywności i zaglądajmy do niej regularnie.

Ale także porozmawiajmy z wychowawczynią naszego dziecka, pedagogiem szkolnym, rodzicami z klasy, żeby zorganizować dzieciom zajęcia z edukacji medialnej. W końcu żyjemy w społeczeństwie informacyjnym, zdobywajmy więc wiedzę, ćwiczmy umiejętności krytycznego myślenia i uczmy się bardziej świadomie poruszać się w realnym świecie cyfrowym i poza nim.