Kłopoty dzieci często wydają się rodzicom błahe i mało ważne. Czym jest sprzeczka z koleżanką czy niezapisany wynik w grze wobec trudności ze spłatą kredytu lub lękiem przed utratą pracy? Problemy przeżywane przez dzieci to jednak kolejne pole do rozwijania przez nie ważnych umiejętności. Jeśli w świecie dziecka rozgrywa się dla niego prawdziwa tragedia, to: „Przesadzasz!” usłyszane od rodzica uczy je braku zaufania do własnych uczuć i pozbawia wsparcia. A ponieważ, jak pokazują badania, dziewczynki częściej niż chłopcy doświadczają lęku, warto uważnie przyglądać się temu, czym się przejmują.

Najczęstszymi powodami zmartwień dzieci są duże zmiany w życiu, z którymi trudno im sobie poradzić (rozstanie rodziców, nowa szkoła, konflikty z rówieśnikami). Źródłem stresu i napięcia mogą być też: nadmiar obowiązków czy oczekiwania rodziców i dalszego otoczenia, którym dziecku trudno sprostać.

Badania pokazują, że dziewczynki (i kobiety) stresują się bardziej niż chłopcy (i mężczyźni).

Wyraźnie widać to, jeśli przyjrzymy się wynikom badania prowadzonego między 1980 a 2005 rokiem, w ramach którego co osiem lat pytano te same osoby o odczuwany niepokój. Okazało się, że dziewczynki i kobiety częściej doświadczają objawów lęku niż chłopcy i mężczyźni ^[1]Calling, S., Midlov, P., Johansson, S‑E., et al. (2017) Longitudinal trends in self-reported anxiety. Effects of age and birth cohort during 25 years. BMC Psychiatry 1, … Czytaj dalej. Również wyniki najnowszych badań, prowadzonych w różnych krajach w trakcie pandemii, pokazały, że bycie kobietą jest czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwinięcia się zaburzeń adaptacyjnych w nowej, pandemicznej rzeczywistości ^[2]Rossi, R., Socci, V., Pacitti, F., Di Lorenzo, G., Di Marco, A., Siracusano, A., & Rossi, A. (2020). Mental health outcomes among front and second line health workers associated … Czytaj dalej ^[3]Graves BS, Hall ME, Dias-Karch C, Haischer MH, Apter C (2021) Gender differences in perceived stress and coping among college students. PLoS ONE 16(8): e0255634. … Czytaj dalej. 

Badacze są raczej zgodni – mężczyźni i kobiety doświadczają innych problemów ze zdrowiem psychicznym. Kobiety częściej cierpią na depresję i lęk – można metaforycznie powiedzieć, że problemy „zatrzymują” w sobie. Mężczyźni z kolei częściej nadużywają substancji psychoaktywnych i wykazują zachowania antyspołeczne, czyli rozładowują napięcie związane z problemami, nie rozwiązując ich ^[4]Rosenfield S., Mouzon D. (2013) Gender and Mental Health. In: Aneshensel C.S., Phelan J.C., Bierman A. (eds) Handbook of the Sociology of Mental Health. Handbooks of Sociology and Social Research. … Czytaj dalej. Powody takich różnic są rozmaite – od nadal mocnych stereotypów płci, mówiących, co wypada kobietom i mężczyznom (a czego nie wypada) w sferze emocji, po interpretacje dotyczące przeciążenia kobiet pracą emocjonalną ^[5]Boucher, C. (2016). A Qualitative Study of the Impact of Emotional Labour on Health Managers. The Qualitative Report, 21(11), 2148–2160. https://doi.org/10.46743/2160–3715/2016.2350 i nadmiarem społecznych oczekiwań.

W tym kontekście szczególnie ważne wydaje się odpowiednie wsparcie dzieci (oczywiście nie tylko dziewczynek!) w radzeniu sobie z problemami – rozmowa i jeśli to potrzebne, pomoc w badaniu wagi problemów, rozwiązywaniu ich i regulacji emocji.

Jak traktować problemy dziecka?

Codzienne problemy dziecka są okazją do wspólnego zastanawiania się i oceny, w jakim stopniu dana sprawa jest rzeczywiście ważna i jak bardzo warto się na niej skupiać. Niektóre sytuacje są przykre i frustrujące, ale zajmowanie się nimi przez dłuższy czas nie ma większego sensu, a nawet może być szkodliwe ^[6]Watkins E.R., Roberts H. Reflecting on rumination: Consequences, causes, mechanisms and treatment of rumination. Behav Res Ther. 2020 Apr;127:103573. doi: 10.1016/j.brat.2020.103573. Epub 2020 Jan … Czytaj dalej. Jeśli uciekł ci autobus – to kłopot i może warto wyciągnąć jakiś wniosek z tego wydarzenia, ale pewnie nie ma potrzeby poświęcać zbyt dużo czasu na ubolewanie nad tym faktem. Podobnie ze sprawami, na które naprawdę nie mamy wpływu. W takich przypadkach potrzebujemy poradzić sobie z emocjami takimi jak smutek czy bezradność, zamiast pogrążać się w zamartwianiu i rozpamiętywaniu.

Podstawą do rozmowy z dzieckiem jest uznanie, że to, co dla osoby dorosłej błahe, dla dziecka może być bardzo ważne. Dlatego istotne jest prawdziwe słuchanie i zrozumienie jego perspektywy. Możesz poprosić, żeby opowiedziało ci dokładnie, z czym ma kłopot, czym się martwi, zapytać o uczucia, pomóc rozpoznać, co w tej sprawie jest dla niego najtrudniejsze.

Ważne, żeby dziecko czuło się słuchane i miało swój udział w zrozumieniu problemu i jego rozwiązaniu, więc – chociaż często mamy przekonanie, że wiemy najlepiej – warto powstrzymać się początkowo od „dobrych rad” i dać dziecku szansę na znalezienie własnej odpowiedzi. Sama taka rozmowa może być już wspierająca, bo dziecko dostaje sygnał, że jest ważne i że nie jest samo ze swoimi kłopotami.

„Możesz na mnie liczyć”

Zainteresowanie problemami dziecka to dla niego również informacja, że nie musi być samo z tym, co przeżywa. Uznanie przez rodzica wagi problemów dziecka, poświęcenie czasu na rozmowę i wspólne zrozumienie problemu, to wyraźny znak, że rodzic jest obecny i dostępny, że można i warto sięgać po jego pomoc i wsparcie.

Niektóre problemy są „nierozwiązywalne”, bo nie mamy wpływu na to, co się dzieje.

Choroba bliskiej osoby czy rozstanie rodziców to okoliczności życiowe, w których dziecko przeżywa dużo trudnych uczuć, ale realnie nie może nic zrobić, żeby zmienić tę sytuację. Wtedy obecność uważnego dorosłego jest niezwykle istotna – empatia i zrozumienie dla uczuć dziecka dają oparcie w trudnym momencie życia. To również zasób na całe życie – dorośli, którzy w dzieciństwie musieli sami radzić sobie ze swoimi kłopotami, często nie potrafią prosić o pomoc, a czasem są przekonani, że na tę pomoc w ogóle nie zasługują.

Na szczęście część problemów da się rozwiązać i dla dzieci będzie to okazja, by rozwijać umiejętności, które będą przydawać się im przez całe życie. Samodzielne poradzenie sobie z niektórymi z tych kłopotów będzie w zasięgu dziecka, a w przypadku innych, zbyt trudnych, przyda się mu uważny przewodnik lub przewodniczka.